طایفه چکهاچَکها، طایفه و سلسله‌ای شیعه مذهب در کشمیر است. فهرست مندرجات۲ - افراد دارای پادشاهی از چَکها ۲.۱ - کاجی‌چک ۲.۱.۱ - وفات ۲.۱.۲ - ترویج دین اسلام ۲.۲ - غازی‌خان چک ۲.۲.۱ - وفات ۲.۳ - نصیرالدین حسین‌شاه ۲.۴ - ظهیرالدین علی‌شاه ۲.۵ - یوسف‌شاه، پسر غازی‌چک ۳ - ویژگی‌های حکومت کشمیر ۳.۱ - زبان رسمی دربار چکها ۳.۲ - گسترش خوش‌نویسی ۳.۳ - موسیقی در کشمیر ۴ - فهرست منابع ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - زمان گرویدن چَکها به تشیعاین طایفه از ۷۱۰ تا ۷۲۰ از به گلگت در کشمیر، در زمان سوهدوه، راجای گلگت، مهاجرت کردند. نخستین فرد از ایشان که نامش در منابع آمده است، پاندو نام داشت. چکها پس از مهاجرت، از زمین‌داران شدند و در امور سیاسی شرکت کردند. [۱]
صوفی، ج۱، ص۲۱۷ـ ۲۱۸.
[۲]
صاحبزاده حسن‌شاه، تاریخ ریاست جمّول و کشمیر، ج۱، ص۳۴، چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه عمومی شرقی خدابخش پتنه، ش ۴۰۱۴۵، میسرز کپور برادرس ناشران و تاجران کتب، ۱۹۶۳.
در ۸۶۲، پس از رفتن میرشمس‌الدین عراقی (از مریدان قاسمِ انوار) به کشمیر، چکها مرید او شدند و از طریق تصوف با تشیع آشنا گردیدند. حسین چک ، فرزند پاندو، تشیع را پذیرفت و زمینه ایجاد حکومت شیعه را در کشمیر به‌وجود آورد. [۳]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۳۷، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۴]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۰، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۵]
صوفی، ج۱، ص۲۱۸.
۲ - افراد دارای پادشاهی از چَکها۲.۱ - کاجیچککاجیچک ، نخستین فرد از طایفه چک که به وزارت شاهمیریان رسید. او در ۹۲۲ وزیر سلطان محمد شاهمیری شد، اما پس از مدتی محمدشاه را دستگیر و زندانی نمود و ابراهیم شاهمیری را به شاهی برگزید و خود وزارت او را برعهده گرفت. [۶]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۵۸ـ۴۶۰، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۷]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۱ـ۳۵۲، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
سپس، ابدال ماکری (از امیران دربار) با کمک ظهیرالدین بابر ، نازک شاه شاهمیری را بر تخت نشاند و به جنگ ابراهیم‌شاه و کاجی‌چک رفت و آن دو را شکست داد و کاجی‌چک گریخت. [۸]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۶۲، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۹]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۲ـ۳۵۳، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
در ۹۳۷، ابدال ماکری و کاجی‌چک، برای دفع سپاه همایون شاه بابری که به کشمیر حمله کرده بودند، موقتآ متحد شدند. [۱۰]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۶۳ـ۴۶۴، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۱۱]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۱ـ۳۵۲، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
در ۹۳۹، سلطان سعیدخان، پادشاه کاشغر، سپاهی را به سرکردگی پسر خود (سکندرخان) و حیدرمیرزا دوغلات برای فتح کشمیر فرستاد. رفتار خشن سپاه کاشغری با مردم کشمیر، امرای آنان را بار دیگر متحد کرد و با پایداری کاجی‌چک، میان کاشغریان و کشمیریان صلح برقرار شد. [۱۲]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۲، ص۴۶۴ـ ۴۶۵، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۱۳]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۳ـ۳۵۴، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
اختلاف دائم امیران کشمیر هنگام سلطنت شمس‌الدین، پسر محمدشاه، شدت گرفت. سرانجام، کاجی‌چک به وزارت رسید، اما رقابت بر سر قدرت سبب شد یکی از بزرگان سنّی‌مذهب چک در ۹۴۸ از همایون بابری بخواهد تا حیدرمیرزا دوغلات را مأمور فتح کشمیر کند. حیدرمیرزا پس از تسلط بر کشمیر، به نام همایون سکه زد. ۲.۱.۱ - وفاتکاجی چک در حدود ۹۵۲ درگذشت. [۱۴]
محمدحیدر میرزا دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۶۸۷ـ ۶۹۲، چاپ عباسقلی غفاری‌فرد، تهران ۱۳۸۳ش.
[۱۵]
محمدحیدر میرزا دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۶۹۷ـ۶۹۸، چاپ عباسقلی غفاری‌فرد، تهران ۱۳۸۳ش.
[۱۶]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۶۷ـ۴۶۹، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۱۷]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۵، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
۲.۱.۲ - ترویج دین اسلامکاجیچک در مدتی که بر سر قدرت بود، به راهنمایی میرشمس‌الدین عراقی در استحکام پایه دین اسلام کوشید. وی خانقاه میرسیدعلی همدانی را برپا نمود و مرتدان را به شدت مجازات کرد. در نتیجه، قدرت مسلمانان ، به‌خصوص شیعیان ، در کشمیر افزایش‌یافت. [۱۸]
اطهرعباس رضوی، شیعه در هند، ج۱، ص۲۷۹، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج۱، قم ۱۳۷۶ش.
[۱۹]
وانی، ج۱، ص۱۲۹ـ۱۳۰.
۲.۲ - غازی‌خان چکغازیخان چک، نخستین سلطان از چکها و برادرزاده کاجی‌چک. او در ۹۵۶ از حیدرمیرزا تقاضای صلح کرد، که پذیرفته نشد. در ۹۵۸، مردم کشمیر و غازی‌چک و دولتْ چک (دیگر برادرزاده کاجی‌چک)، در حمله‌ای حیدرمیرزا را کشتند. [۲۰]
محمدحیدر میرزا دوغلات، تاریخ رشیدی، ج۱، ص۷۰۰ـ۷۰۴، چاپ عباسقلی غفاری‌فرد، تهران ۱۳۸۳ش.
[۲۱]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۷۰ـ ۴۷۶، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۲۲]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۶، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
پس از آن، کشمیر میان امیران آن‌جا تقسیم شد، اما سران‌چک بر سر وسعت قلمرو باهم اختلاف پیدا کردند. [۲۳]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۷۶ـ۴۷۷، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۲۴]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۷ـ ۳۵۸، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
در این زمان، در واقع قدرت میان طایفه راینا، ماکری، کشتواریان یا کپوریان (چکهای سنّی مذهب ) و چکها تقسیم شده بود و امرای این طوایف با یکدیگر رقابت داشتند. چکها، به دلیل قرابت سببی با رایناها، قدرت بیشتری یافتند و در ۹۶۰ نازک‌شاه را عزل و ابراهیم‌شاه را به سلطنت برگزیدند. همین موضوع به اختلاف میان غازی‌چک و دولت‌چک دامن زد و کشمیر دستخوش آشوب شد. سرانجام، غازی‌چک در اواخر ۹۶۴، حبیب‌شاه (آخرین سلطان شاهمیری) را به سلطنت رساند و دولت‌چک را نیز کور کرد و خود به قدرت رسید. چکهایی که موقعیت سیاسی خود را از دست داده بودند، در ۹۶۵ به شاه ابوالمعالی (از صوفیه)، که به کهکران رسیده بود، پیوستند و با غازی‌خان چک وارد جنگ شدند، اما شکست خوردند و ابوالمعالی گریخت. [۲۵]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۷۷ـ۴۷۹، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۲۶]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۸۱ـ ۴۸۷، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۲۷]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۷، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۲۸]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۵۹ـ۳۶۲، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
در ۹۶۹ غازی‌خان، حبیب‌شاه را از سلطنت عزل کرد و خود به سلطنت رسید. ۲.۱.۱ - وفاتوی در ۹۷۰، به تبت لشکر کشید و سپس به نفع برادرش، حسین‌شاه، از سلطنت کناره گرفت و سه سال بعد، بر اثر بیماری ، درگذشت. [۲۹]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۸۸ـ۴۹۰، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۳۰]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۱ـ۳۶۲، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
۲.۳ - نصیرالدین حسینشاهنصیرالدین حسین‌شاه، مشهوربه خسروعادل. وی‌در ۹۷۰ به سلطنت رسید و به کمک بزرگان و امرا، حکومتش تثبیت گردید. [۳۱]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۹۰ـ۴۹۱، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۳۲]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۲، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
حسین‌شاه در آغاز سلطنتش با شورش‌برادر خود، سنگرچک، روبه‌رو شد و در ۹۷۳ نیز امرای چک و ماکری بر وی شوریدند، اما شکست خوردند. [۳۳]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۹۰ـ ۴۹۴، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۳۴]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۲ـ۳۶۳، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
در ۹۷۶، در کشمیر میان شیعیان و اهل‌سنّت اختلاف افتاد و فرستادگان اکبر شاه نیز در این امر دخالت کردند. حسین‌شاه بی‌طرف ماند و برای بهبود مناسبات خود با اکبر، دخترش را برای همسری شاهزاده سلیم، همراه هدایایی، روانه دربار اکبر کرد. اکبر هدایا و دختر حسین‌شاه را برگرداند و از دخالت سفیران خود در اختلاف مذهبی در کشمیر خشمگین شد و آنان را به قتل رساند. این امر بر حسین‌شاه تأثیر ناگواری نهاد و سبب بیماری او شد و به پیشنهاد امرا و بزرگان، از سلطنت کناره گرفت و آن را به برادرش، علی‌خان، واگذاشت و خود پس از سه ماه ، در ۹۷۷ درگذشت. [۳۵]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۹۴ـ ۴۹۵، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۳۶]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۴، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۳۷]
صوفی، ج۱، ص۲۲۴.
حسین‌شاه با علمای مذاهب دیگر رفتار پسندیده‌ای داشت. [۳۸]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۹۴، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۳۹]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۳، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
او سلطانی ادب‌پرور بود. مدرسه شبانه‌روزی و کتابخانه بزرگی تأسیس کرد و درآمد پَرگَنَه زینه‌پور را به آن اختصاص داد. [۴۰]
محمود آزاد، تاریخ کشمیر، ج۱، ص۲۲۴، راولپندی ۱۹۹۰.
[۴۱]
صوفی، ج۱، ص۲۲۴.
۲.۴ - ظهیرالدین علیشاهوی در ۹۷۷ جانشین حسین‌شاه شد. مناسبات علی‌شاه و اکبر نیکو بود. علی‌شاه سفیران کشمیر را همراه دختر برادر خود برای ازدواج با شاهزاده سلیم، با هدایای فراوان روانه دربار اکبر کرد و از آن پس به نام اکبر خطبه خواندند و سکه زدند. [۴۲]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۹۹، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۴۳]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۵، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
علی‌شاه در ۹۸۷ درگذشت. [۴۴]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۴۹۹ـ۵۰۰، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۴۵]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۳، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
۲.۵ - یوسف‌شاه، پسر غازیچکوی در ۹۸۷ به سلطنت رسید، اما اندکی بعد، سیدمبارک خان بیهقی و چند تن از امرای چک برضد او متحد شدند و او را از سلطنت برکنار کردند. [۴۶]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۵۰۰ـ۵۰۲، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۴۷]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۵ـ۳۶۶، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۴۸]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۰۹، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
[۴۹]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۱۸، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
یوسف‌شاه به دربار اکبر رفت و اکبر سپاهی را همراه وی برای تسخیر کشمیر فرستاد. [۵۰]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۵۰۳ـ۵۰۴، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۵۱]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۶، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۵۲]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۱۱، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
یوسف‌شاه برای وابسته نشدن به اکبر، در لاهور برای تأمین سپاه ، از بازرگانان وام گرفت و به تته رفت و با پیروزی وارد سرینگر شد. [۵۳]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۵۰۴، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین ، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۵۴]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۶ـ۳۶۷، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۵۵]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۱۱ـ۱۷۱۲، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
به این ترتیب، یوسف‌شاه سلطنت مستقل خود را آغاز کرد و خواجه حیدر را به وزارت برگزید. اکبر در ۹۸۹، به کشمیر سفیر فرستاد و تعهدات یوسف شاه را به او یادآوری کرد و وی را به حضور خود خواند، اما او فرستادگان اکبر را بدون نتیجه بازگرداند. [۵۶]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۵۰۵ـ۵۰۶، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۵۷]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۷، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۵۸]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۲۱ـ۱۷۲۲، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
در ۹۹۴، اکبر سپاهی را به فرماندهی راجا بهگوان داسِهندی روانه کشمیر کرد. به‌رغم پیروزیهای اولیه، به‌دلیل سرما و کمبود آذوقه، برخلاف خواست اکبر، دو سپاه صلح کردند، مشروط بر آن‌که یوسف‌شاه سالیانه مقدار معینی مال بپردازد و به نام اکبر خطبه بخواند و سکه بزند. سپس، یوسف‌شاه به دیدن راجا بهگوان داس رفت، اما امیران بابری او را دستگیر کردند و نزد اکبر بردند. [۵۹]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۵۰۵ـ۵۰۶، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۶۰]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۷، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۶۱]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۲۲، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
[۶۲]
صوفی، ج۱، ص۲۳۱ـ۲۳۲.
اکبر، یوسف شاه را زندانی کرد. اما فرزندش، یعقوب به جای پدر نشست و به جنگ ادامه داد. بهگوان داس، بر اثر شرایط دشوار جوّی، با یعقوب‌شاه صلح کرد [۶۳]
احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، ج۳، ص۵۰۵ـ۵۰۶، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵).
[۶۴]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۷، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۶۵]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۲۴، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
و کشمیر جزو قلمرو بابریان شد.یوسف‌شاه در ۹۹۹ در بِهار درگذشت و در پتنه دفن شد. حکومت مستقل کشمیر پس از یوسف و یعقوب پایان یافت. [۶۶]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۶۷، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۶۷]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۲۲، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
[۶۸]
محمود آزاد، تاریخ کشمیر، ج۱، ص۳۸۴، راولپندی ۱۹۹۰.
یوسف از مهم‌ترین شاهان چک بود. او اهل هنر و ادب را گرامی می‌داشت، در موسیقی متبحر بود و شعر نیکو می‌سرود. [۶۹]
حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، ج۱، ص۱۷۲۴ـ۱۷۲۵، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش.
۳ - ویژگی‌های حکومت کشمیراختلاف دائم امرای شیعه و سنّی در کشمیر، سبب ضعف حکومت کشمیر شد. [۷۰]
محمود آزاد، تاریخ کشمیر، ج۱، ص۳۸۴، راولپندی ۱۹۹۰.
[۷۱]
صاحبزاده حسن‌شاه، تاریخ ریاست جمّول و کشمیر، ج۱، ص۳۹، چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه عمومی شرقی خدابخش پتنه، ش ۴۰۱۴۵، میسرز کپور برادرس ناشران و تاجران کتب، ۱۹۶۳.
چکها وارث نظام زمینداری و دولتی شاهمیریان بودند. سرزمین کشمیر میان چند طایفه تقسیم شده بود. این طوایف اداره امور سیاسی کشور را نیز برعهده داشتند و با فرستادن سرباز و پرداخت پول ، به سلطان یاری می‌رساندند. [۷۲]
محب‌الحسن، ج۱، ص۲۰۶ـ ۲۰۸.
مقامهای نظامی از دوره شاهمیریان به چکها رسید و همان سلسله مراتب رعایت می‌شد. [۷۳]
محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، ج۲، ص۳۳۷ـ۳۳۸، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور.
[۷۴]
صوفی، ج۱، ص۲۱۷.
[۷۵]
محب‌الحسن، ج۱، ص۲۰۱ـ ۲۰۲.
از زمان به قدرت رسیدن چکها، تشیع در کشمیر گسترش یافت. دولت چک خانقاه میرشمس‌الدین عراقی را بازسازی کرد. با آن‌که حیدرمیرزا دوغلات قصد برانداختن تشیع را داشت، پس از کشته شدن او، بار دیگر در مسجد سرینگر نام امامان معصوم علیهم‌السلام در خطبه‌ها ذکر می‌شد. غازی‌خان چک، گرچه شیعه معتقدی بود، اهل سنّت را نیز تکریم می‌کرد. [۷۶]
حمیدرضا سیدناصری، کشمیر: گذشته، ج۱، ص۴۵ـ۴۶، حال، آینده، تهران ۱۳۸۰ش.
[۷۷]
محب‌الحسن، ج۱، ص۲۸۷ـ۲۸۸.
[۷۸]
وانی، ج۱، ص۲۴۲.
۳.۱ - زبان رسمی دربار چکهازبان رسمی دربار چکها فارسی بود که پیش‌از ایشان در کشمیر رواج یافته بود. ارتباط چکها با دربار صفویه عامل مهمی در رواج این زبان بود. در زمان حسین‌شاه، ادیبان و شاعرانی از ایران به کشمیر مهاجرت کردند و در آن‌جا شعر فارسی رواج‌یافت. این اشعار بیش‌تر در منقبت پیامبر اکرم و خاندان او و به سبک عراقی بود که خود نشانه نزدیکی به فرهنگ ایران است. ۳.۲ - گسترش خوشنویسیدر دوره چکها، هنر خوش‌نویسی نیز رواج‌یافت و خط نستعلیق کاربرد داشت. [۷۹]
حمیدرضا سیدناصری، کشمیر: گذشته، ج۱، ص۴۸، حال، آینده، تهران ۱۳۸۰ش.
[۸۰]
محب‌الحسن، ج۱، ص۲۵۵ـ۲۵۷.
[۸۱]
محب‌الحسن، ج۱، ص۲۶۵ـ۲۶۶.
۳.۳ - موسیقی در کشمیرموسیقی در کشمیر ترکیبی از موسیقی ترکستان و ایران بود. حامیان مهم موسیقی، یوسف‌شاه و همسر او، حبّه خاتون، بودند. حبّه خاتون نیز از استادان موسیقی به شمار می‌آمد. گوشه راست کشمیری ابداع اوست. [۸۲]
محب‌الحسن، ج۱، ص۲۷۱.
[۸۳]
صاحبزاده حسن‌شاه، تاریخ ریاست جمّول و کشمیر، ج۱، ص۴۲ـ۴۳، چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه عمومی شرقی خدابخش پتنه، ش ۴۰۱۴۵، میسرز کپور برادرس ناشران و تاجران کتب، ۱۹۶۳.
۴ - فهرست منابع(۱) محمود آزاد، تاریخ کشمیر، راولپندی ۱۹۹۰. (۲) صاحبزاده حسن‌شاه، تاریخ ریاست جمّول و کشمیر، چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه عمومی شرقی خدابخش پتنه، ش ۴۰۱۴۵، میسرز کپور برادرس ناشران و تاجران کتب، ۱۹۶۳. (۳) محمدحیدر میرزا دوغلات، تاریخ رشیدی، چاپ عباسقلی غفاری‌فرد، تهران ۱۳۸۳ش. (۴) حسام‌الدین راشدی، تذکره شعرای کشمیر، بخش ۴، کراچی ۱۳۴۶ش. (۵) اطهرعباس رضوی، شیعه در هند، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی (واحد ترجمه)، ج۱، قم ۱۳۷۶ش. (۶) حمیدرضا سیدناصری، کشمیر: گذشته، حال، آینده، تهران ۱۳۸۰ش. (۷) محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن ابراهیمی)، (لکهنو) : مطبع منشی نولکشور. (۸) احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات‌اکبری، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ (۱۹۳۵). (۹) صوفی. (۱۰) وانی. (۱۱) محب‌الحسن. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «چکها»، شماره۵۵۳۱. |